Με την καθαυτό ματιά του ιστορικού

«Ο ιη΄ αιώνας του Κοσμά είναι αιώνας φόβου· πλησιάζει η συντέλεια και οι άνθρωποι πρέπει να ετοιμαστούν· ο ίδιος μιλά με τη φωνή τού προφήτη Ηλία, αν δεν είναι ο ίδιος ο προφήτης Ηλίας. Στον κόσμο εδώ και αιώνες βασιλεύει ο Αντίχριστος με δύο πρόσωπα, του Πάπα και του ακατονόμαστου: όλοι καταλαβαίνουν ότι ο δεύτερος είναι ο Μωάμεθ. Ο κόσμος, οι χιλιάδες τα πλήθη που ακολουθούν τον Κοσμά, είναι έτοιμος να δεχθεί το εσχατολογικό κήρυγμα και να διαιωνίσει τις συναφείς προφητείες ή να προσγράψει σ’ αυτόν τέτοιου τύπου προφητείες· είναι έτοιμος, μέσω των ψυχολογικών μηχανισμών τής συλλογικής μέθεξης, να υπερβεί τον εαυτό του για να σωθεί. Υπάρχουν και τα κριτικά πνεύματα που αναρωτιούνται προς τι αυτή η κινητοποίηση που έχει ως πρώτο αποτέλεσμα την ανάδυση μιας κοινής, συλλογικής, ψυχής: χρηματική ιδιοτέλεια, πράκτορας της Πόρτας που καθησυχάζει τα πλήθη ή άλλο τι απροσδιόριστο και πλέον επικίνδυνο; Αλλά δεν είναι αυτό το προκείμενο». 

ΣΠΥΡΟΣ ΑΔΡΑΧΑΣ. (1995). «Η διπλή παράδοση», στο: Ιστορικά απεικάσματα. Αθήνα: Θεμέλιο, σ. 50.