Ευγένιος ο Αιτωλός (1595-1682), κατά κόσμον Ιωαννούλης ή Γιαννούλης

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

«Ασκητή δόκιμο, εκκλησιαστικό ποιμένα υποδειγματικό, πατερικό στη θεολογία του», χαρακτηρίζει ο μακαριστός παπα-Γιώργης Μεταλληνός τον άγιο Ευγένιο Αιτωλό. Στη μελέτη-του «Θεόφιλος Κορυδαλλεύς – Ευγένιος Αιτωλός: Παραδόσεις αλληλοσυμπληρούμενες ή αλληλοσυγκρουόμενες;», ο αείμνηστος παπα-Γιώργης, ακολουθώντας τον βιογράφο του αγίου Ευγενίου, άγιο Αναστάσιο Γόρδιο, αντιπαραβάλλει τον δάσκαλο (Θεόφιλο Κορυδαλλέα) με τον μαθητή (άγιο Ευγένιο Αιτωλό), στο πλαίσιο ότι, ο μεν Κορυδαλλέας υπήρξε Διδάσκαλος του Γένους χάρη στην άριστη φιλοσοφική-του κατάρτιση, ο δε Ευγένιος υπήρξε κι αυτός Διδάσκαλος του Γένους χάρη στον αγώνα-του για διάσωση της «πατερικής – ρωμαίικης παραδόσεως», της «ελληνορθόδοξης Ρωμανίας». Ωστόσο, εκείνο που για τον παπα-Γιώργη παραμένει σημαντικό είναι το εξής: «Μέσα σ’ ένα κλίμα συντηρητικό ελληνοκεντρικό, που βλέπει την Εκκλησία ως ένα απλό εθνικό θεσμό και θρησκευτικό φορέα, οι δύο αυτές παραδόσεις είναι δυνατόν να συνυπάρχουν, αλληλοσυμπληρούμενες. Μέσα όμως στην πατερική προοπτική, ελληνική μεν αλλ’ όχι και ελληνολατρική, οι δύο αυτές παραδόσεις αναποφεύκτως αλληλοαποκλείονται». Το ιστορικό κριτήριο του παπα-Γιώργη, αλάνθαστο κατ’ εμέ, φέρνει στο προσκήνιο τον σημαντικό τίτλο του βιβλίου-του οπού ενέταξε την παραπάνω μελέτη-του, η οποία ήταν εισήγηση στο Συνέδριο που έγινε στο Καρπενήσι για τον Ευγένιο τον Αιτωλό (12 – 14 Οκτώβριου 1984)· [νεαρός φοιτητής τότε είχα την τύχη να παρακολουθήσω τις εργασίες του, χάρη στη φιλοξενία του μακαριστού Νικολάου (1929-2019), μητροπολίτου Καρπενησίου. Τα Πρακτικά του Συνεδρίου εκδόθηκαν δύο χρόνια αργότερα, στα 1996, με επιμέλεια του Παναγιώτου. Κ. Βλάχου]. Πρόκειται για το βιβλίο-του με τίτλο: Παράδοση και αλλοτρίωση. Τομές στην πνευματική πορεία του Νεώτερου Ελληνισμού κατά τη Μεταβυζαντινή Περίοδο, που εκδόθηκε από τον Δόμο στα 1986. Αξίζει να δούμε τι γράφει ο παπα-Γιώργης στην κατακλείδα της εισήγησής του. Ο λόγος-του είναι καίριος και προφητικός για όσα στο ελλαδικό κρατίδιο εδώ και δύο, κυρίως, αιώνες ζούμε. Γράφει ο αξέχαστος παπα-Γιώργης: «Εξίσου όμως αλληλοαποκλείονται και όταν πρυτανεύουν τα κριτήρια του δυτικότροπου διαφωτισμού, οπότε το βάρος φυσικά κλίνει στην πλευρά του Κορυδαλλέα». Και σοφά διερωτάται: «Τι άλλο όμως φανερώνει η διάσταση αυτή παρά την πνευματική σύγχυση, που προσδιορίζει την πορεία των Νεοελλήνων;»

Δεν χωρά αμφιβολία πως και σήμερα οι Νεοέλληνες πεισμόνως αρνούμαστε να διαλεχθούμε με τη μακραίωνη παράδοσή μας. Ανυποψίαστοι καθώς είμαστε, αγνοούμε το κάλλος-της και δίχως αντιστάσεις παρεκκλίνουμε από την ταυτότητά μας παραδιδόμενοι στα φώτα της Εσπερίας του 21ου αιώνα. Λαχανιασμένοι, με το καρδιοχτύπι κάθε μέρα, διαπιστώνουμε την αποξένωση των νεότερων γενιών από την Ιστορία του Ελληνικού Γένους. Με το ερώτημα να πλανάται: Άραγε που τραβάμε;

Στα δύσκολα χρόνια όπου έζησε ο Ευγένιος Αιτωλός, η ταπεινότητα, η αφιλοχρηματία, η ασκητικότητα, η αλληλεγγύη στους κατατρεγμένους, από τους ποιμένες της εν αιχμαλωσία στους Τούρκους Ορθόδοξης Εκκλησίας ήταν δεδομένη. Αυτό κανείς μπορεί να το διαπιστώσει στις επιστολές του αγίου Ευγενίου προς πολλά πρόσωπα, επιφανή και μη επιφανή.

Σήμερα, 5 Αυγούστου, ημέρα μνήμης-του, ενδεικτικά παραθέτω μια επιστολή. Την στέλνει από τα Βρανιανά προς τους Αγραφιώτες, γράφοντάς τους για την αχαριστία, την ευεργεσία αλλά και την αγάπη του Θεού προς τους ανθρώπους.

Οι επιστολές, σε κριτική έκδοση, κυκλοφόρησαν στα 1992, στην Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Τμήματος Φιλολογίας, με επιμέλεια του Ιωάννη Ε. Στεφανή και της Νίκης Παπατριανταφύλλου – Θεοδωρίδη.

Η επιστολή που παραθέτω, στις σελίδες 342-343.