Ηλία Μηνιάτη: «Κυριακή της Αναστάσεως»

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ολίγα τινά για τον Ηλία Μηνιάτη, επίσκοπο Κερνίτζης και Καλαβρύτων (1710 – 1714), έναν από τους σημαντικούς εκκλησιαστικούς ρήτορες κατά την Τουρκοκρατία, είναι απαραίτητα για να κατανοήσουμε τον παρακάτω λόγο του την Κυριακή της Αναστάσεως. Και αυτό γιατί η εποχή που έζησε ο Μηνιάτης (Ληξούρι της Κεφαλονιάς 1669 – Πάτρα 1714), για το Γένος, ήταν ιδιαίτερα δύσκολη: οι διωγμοί και οι εξισλαμισμοί των χριστιανών, σε συνδυασμό με την αμάθεια συνέθεταν ένα κλίμα πνευματικής κάμψης του υπόδουλου Ελληνισμού. Σύμφωνα με τον όσιο Ευγένιο Γιαννούλη τον Αιτωλό «εν τοις μέρεσι της Αιτωλίας, της εμής αθλίας πατρίδος και επί πάσι σχεδόν τοις πέριξ εκίνη κλίμασιν εξέλιπε προ πολλών ήδη χρόνων άπαν καλόν μαθ’ ο και η των πεζών γραμμάτων γνώσις, η τροφή των λογικών ψυχών, η δυναμένη σοφίζειν εις σωτηρίαν τον άνθρωπον και ούτω συνέβη τοις εκείσε αναλφαβήτους πάντας γενέσθαι και άγαν τρισβαρβάρους, περί δε την ομολογίαν της καθ’ ημάς αμωμήτου πίστεως μηδέν των αλλοφύλων πάντας διενηνόχασι· σπάνιόν τι χρήμα ο ιερεύς εκεί ο απλώς γραμμάτων είδησιν έχων· τούτου χάριν πολλά των παιδίων άνευ μετανοίας λουτρού απήλθον του βίου και των ιερών αμέθεκτα μυστηρίων…», (βλ. Κωνσταντίνος Ν. Σάθας. (1868). Νεοελληνική Φιλολογία. Βιογραφίαι των εν τοις Γράμμασι Διαλαμψάντων Ελλήνων από της καταστάσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής Εθνεγερσίας. Αθήναι: Εκ της Τυπογραφίας των τέκνων Ανδρέου Κορομηλά, σ. 329).

Ωστόσο, λόγιοι Γενάρχες όπως ο Ηλίας Μηνιάτης έκαναν τη μεγαλύτερη προσπάθεια για τον φωτισμό του Γένους. Ο «πολυέπαινος» αυτός ρήτορας φοίτησε στη Φλαγγίνειο Σχολή της Βενετίας κοντά στον Μελέτιο Τυπάλδο μετέπειτα Μητροπολίτη Φιλαδελφείας, και συγχρόνως δίδαξε σ’ αυτή (1688 – 1690, 1698 – 1699), ενώ από το 1691 έως το 1698 δίδαξε στην Κεφαλονιά, τη Ζάκυνθος και την Κέρκυρα. Από το 1699 μέχρι το 1706 έζησε στην Κωνσταντινούπολη. Το 1704 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γαβριήλ Γ΄ τον αναγόρευσε διδάσκαλο αναθέτοντάς του την επιστασία του διδασκαλικού υπουργήματος. Λόγω της επτανησιακής καταγωγής του και της διδακτικής θητείας του στη Βενετία στην επισκοπή του δεν ήταν ιδιαίτερα αγαπητός. Η καχυποψία και η επιφυλακτικότητα πολλών για τις σχέσεις του με φιλενωτικούς κύκλους τον συνόδευαν μέχρι το τέλος του βίου του.

Το κατ’ εξοχήν συγγραφικό έργο του ήταν το κήρυγμα, σε απλή γλώσσα. Όσο ζούσε δεν εξέδωσε κανένα έργο του. Τα δύο κυριότερα, οι Διδαχαί και Λόγοι και η Πέτρα Σκανδάλου εκδόθηκαν μετά το θάνατό του, το πρώτο το 1716 και το δεύτερο το 1783. Οι Διδαχαί και Λόγοι εγνώρισαν πολλές επανεκδόσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα. Η τελευταία, ολοκληρωμένη και άρτια επιμελημένη, με εκτενή εισαγωγή, έγινε από την Τασούλα Μαρκομιχελάκη, στις εκδόσεις Άρτος Ζωής, το 2020.

Ο λόγος στην «Κυριακή της Αναστάσεως» που παραθέτω προέρχεται από την 18η έκδοση (Αθήναι 1974), με εισαγωγή και βιογραφικά για τον Μηνιάτη από τον Άνθιμο Μαζαράκη, Αρχιμανδρίτη του Οικουμενικού Θρόνου.

Περισσότερα βιβλιογραφικά περί Ηλία Μηνιάτη μπορεί κανείς να βρει στις παρακάτω μελέτες:

• Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης. (1972). «Η εκκλησιαστική ρητορική στον Άγιο Γεώργιο των Ελλήνων της Βενετίας (1534-1788)», στο: Θησαυρίσματα. 9/137-179.
• Ο Ίδιος. (1986). Η Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.
• Ο Ίδιος. (2010). Η Βενετία των Ελλήνων. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.
• Αλέξιος Μ. Μάλλιαρης. (2022). Οι διαφορές της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τη Ρωμαιοκαθολική. Ο θεολόγος και ιεροκήρυκας Ηλίας Μηνιάτης (1669-1714) μεταξύ Ελληνικής Ανατολής και Λατινικής Δύσης. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.